Չորեքշաբթի, 21 Փետրվարի 2024 18:36

Արմինֆո. 2023 թվականին Հայաստանի միջազգային ապրանքաշրջանառության աճի ընդհանուր ցուցանիշները նշանավորվում են աննախադեպ ձեռքբերումներով, սակայն արտահանման և ներմուծման կառուցվածքը, ցավոք, մատնանշում է էական անհավասարակշռության և էական հեռանկարային մակրոտնտեսական ռիսկեր պարունակող տեղաշարժերի առկայությունը։ ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում նման կարծիք է հայտնել մակրոտնտեսության մասնագետ, տ.գ. դ. Աղասի Թավադյանը:

 

Մասնագետը հիշեցրել է, որ վերջին երկու տարիներին Հայաստանի ապրանքաշրջանառության կառուցվածքում էական փոփոխություններ են տեղի ունեցել։ 2023 թվականին արտահանումն աճել է զգալի 55,3 տոկոսով՝ 5,4 միլիարդ դոլարից (2022) հասնելով մինչեւ 8,4 միլիարդ դոլարի։ Միևնույն ժամանակ, ներմուծումն աճել է 40,2 տոկոսով՝ նույն ժամանակահատվածում 8,8 միլիարդ դոլարից հասնելով մինչեւ 12,3 միլիարդ դոլարի: Վերջին երկու տարում արտահանումն ու ներմուծումն աճել են, համապատասխանաբար, 2,8 և 2,3 անգամ։ Սակայն դա «մեծ թվերի» միայն տեսանելի կողմն է։ Խնդիրն այն է, որ եթե "վիճակագրությունից հանենք", այսինքն, զուտ մեխանիկորեն առևտրաշրջանառությունից հանենք Ռուսաստանը, Արաբական Էմիրությունները և Հոնկոնգը, ապա ցուցանիշները կսկսեն վկայել ներմուծման աճի տեմպերի նվազման և հայկական արտահանման 12.2% - ով կրճատման մասին։

 

Պաշտոնական վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ 2023 թվականին Հայաստանի արտահանման 34,4 տոկոսը բաժին է ընկել Արաբական Միացյալ Էմիրություններին (ԱՄԷ) և Հոնկոնգին։ Մասնագետը նշում է, որ 2021 թվականին՝ մինչև միջազգային հակառուսական պատժամիջոցները, արտահանման ընդամենը 2,8 տոկոսն է բաժին ընկել ԱՄԷ-ին և Հոնկոնգին (84 մլն դոլար)։ < Փաստորեն, վերջին 2 տարում մենք ունենք ԱՄԷ և Հոնկոնգ արտահանման 35-ապատիկի աճ, իսկ դա, սկզբունքորեն, կարող էր տեղի ունենալ բացառապես վերաարտահանման սրընթաց աճի հաշվին, և ոչ մի կերպ կապված չէ հայկական ծագում ունեցող ապրանքների հետ՝ արդեն այն պատճառով, որ նույն վիճակագրությունը մատնանշում է 2023 թվականին հայրենական արդյունաբերական արտադրության ավելի քան համեստ աճը՝ 4.1% մակարդակում, և արտահանման ուղղվածություն ունեցող ագրարային հատվածի բացարձակ նվազումը՝ 0.3%: Ավելին, վիճակագրական տվյալները վկայում են, որ ԱՄԷ-ն և Հոնկոնգը նվազագույն դեր են խաղացել Հայաստանի ներմուծման դինամիկայում, որը, հիմնականում, ստացվել է Ռուսաստանից։

 

Որպես իր խոսքերի հիմնավորում տնտեսագետը տվյալներ է բերել այն մասին, որ, օրինակ, մինչև 2021 թվականը ՌԴ ավանդական հիմնական արտահանման ապրանքը եղել է հայկական կոնյակը, իսկ 2022-23 թվականներին այն լրջորեն շրջանցել են այնպիսի ապրանքներ, ինչպիսիք են հեռախոսները, ավտոմեքենաները, բժշկական սարքերը և ռադիոսարքավորումները։ Նույն ժամանակահատվածում մեքենաների և սարքավորումների արտահանումը Ռուսաստան աճել է ավելի քան 10 անգամ, իսկ այնպիսի կատեգորիաներ, ինչպիսիք են քիմիան, պլաստմասսան, կերամիկան, ապակին և մետաղները, աճել են ավելի քան 3 անգամ: Տնտեսագետի կարծիքով ՝ հենց մեքենաների և սարքավորումների վերաարտահանման ավելացումն է մեծապես նպաստել արտահանման աճին։ <Հայաստանը, փաստորեն, վերածվել է արտահանման-ներմուծման հանգույցի, որը ռուսական բիզնեսը Արաբական Էմիրությունների և Չինաստանի միջոցով կապում է միջազգային շուկաների հետ։

 

Ինչպես կարծում է տնտեսագետը, ողջ վերը նշվածը չի վկայում արտահանման և ներմուծման կայուն աճի մասին, այլ խոսում է վտանգավոր կողմնակի տեղաշարժի մասին, որը կապված է բացառապես այսօրվա աշխարհաքաղաքական տուրբուլենտության պայմաններում փոփոխվող միջազգային շուկաների կոնյունկտուրայի և նոր լոգիստիկ շղթաների հետ, որոնք, սկզբունքորեն, կայունություն չեն հաղորդում հայկական տնտեսությանը ՝ այն դարձնելով արտաքին գործոնների պատանդ: Եվ, այնուամենայնիվ, Թավադյանը դեպի ԵԱՏՄ երկրներ արտահանման աճը դիտարկում է որպես դրական գործոն՝ չնայած դրա դիվերսիֆիկացման ընդհանուր անբավարար մակարդակին, որը լուրջ ռիսկեր է ստեղծում։ Այսպես, ԵԱՏՄ երկրներ արտահանումը 2023 թվականին աճել է 42,9 տոկոսով (2,5 մլրդ դոլարից մինչև 3,6 մլրդ դոլար)։ Ռուսաստանը շարունակում է մնալ Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերը, և դեպի Ռուսաստան արտահանման մասնաբաժինը առավել դիվերսիֆիկացված է ըստ ապրանքային խմբերի։ Իսկ Մերձավոր Արևելք արտահանումը 2023 թվականին աճել է 2,6 անգամ (1,0 մլրդ դոլարից մինչև 2,5 մլրդ դոլար), հիմնականում, Ռուսաստանից ԱՄԷ վերաարտահանման հաշվին։ Արտահանումը դեպի Մեծ Չինաստան աճել է 2,8 անգամ ՝ նաև Ռուսաստանից Հոնկոնգ վերաարտահանման հաշվին։ Վիճակագրությունը վկայում է, որ անցած տարվա արդյունքներով Եվրամիությունն արտահանման ցուցանիշով զբաղեցրել է միայն չորրորդ տեղը, արտահանման արտադրանքի ընդամենը 8,4 տոկոսն է ուղղվել ԵՄ երկրներ:

 

Ինչպես նշել է վերլուծաբանը, չնայած այն հանգամանքին, որ Հայաստանի միջազգային առևտրաշրջանառության ցուցանիշները վերջին երկու տարիներին աճել են ավելի քան երկու անգամ, ավելի խորը վերլուծությունը բացահայտում է հիմնական կառուցվածքային խնդիրները, որոնք կասկածի տակ են դնում այդ աճի կայունությունը: Արտահանման 2,8 անգամ աճը ընդգծում է անհամամասնորեն կախվածությունը երկու առևտրային գործընկերներից, մասնավորապես, Արաբական Միացյալ Էմիրություններից և Հոնկոնգից, որտեղ վերջին երկու տարիների ընթացքում ապշեցուցիչ 35 անգամ աճ է գրանցվել: Այս աճը, որը պայմանավորված է, հիմնականում, վերաարտահանմամբ, այլ ոչ թե հայրենական արտադրության ապրանքներով, ընդգծում է արտաքին շուկայական պայմանների և աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների նկատմամբ խոցելիությունը: Հայաստանի վերափոխումը արտահանման-ներմուծման կենտրոնի ընդգծում է ներկայիս առևտրի դինամիկայի երերուն բնույթը։ Չնայած դրական կողմերին, ինչպես՝ դեպի ԵԱՏՄ երկրներ արտահանման ավելացումը, առևտրային գործընկերների դիվերսիֆիկացման ընդհանուր բացակայությունը լուրջ երկարաժամկետ ռիսկեր է ստեղծում։ Ըստ էության,  թեեւ հիմնական թվերը տպավորիչ են թվում, դրանք չեն արտացոլում խորը կառուցվածքային խնդիրները, որոնք պահանջում են ուշադիր հայացք Հայաստանի տնտեսական կայունությանն ու կայուն տնտեսական աճին: