Հինգշաբթի, 27 Հուլիսի 2017 12:47

Արմինֆո. Հայկական ԱԷԿ-ի 2-րդ էներգաբլոկի շահագործման երկակաձգման ծրագիրը Հայաստանի կարևորագույն նախագծերից մեկն է, որն անհրաժեշտ է նույն շարքում դասել այնպիսի ենթակառուցվածքային նախագծերի հետ, ինչպիսիք են`Հյուսիս-Հարավ մայրուղու շինարարությունը և Ռուսաստան-Վրաստան-Հայաստան-Իրան էլեկտրաէներգետիկ միջանցքի ստեղծումը: Նշված բոլոր նախագծերն ուղղված են երկրի տնտեսության զգալի ամրացմանը, ինչն անհնարին կլիներ առանց տնտեսական անվտանգության, ինչպես նաև դրա կարևորագույն բաղադրիչի`էներգետիկ անվտանգության ամրապնդման:

Գաղտնիք չէ, որ նման ռազմավարական նախագծերի իրականացմանն ուղղված կառավարության գործունեությունն աջակցվում է գործընկեր-երկրների, ինչպես նաև հեղինակավոր միջազգային կազմակերպությունների կողմից: Դա առաջացնում է որոշ անբարյացակամ տրամադրված հարևանների դժգոհությունը, որոնք ուշադրույամբ հետևում են Հայաստանի ցանկացած տնտեսական հաջողություններին: Բայց քանի որ երկրի ղեկավարության գործունեությանն ուղղակիորեն միջամտելն անհնար է, ուրեմն հակառակորդն սկսել է թիրախավորել Մեծամորի ատոմակայանը: Այսպես, ԶԼՄ-ներում շրջանառվում են լուրեր, որոնք հիմնված են պրոֆեսիոնալի համար բոլորովին էլ ոչ համոզիչ, բայց սովորական քաղաքացիների համար էական հանդիսացող թեզի վրա, կապված Մեծամորի ատոմակայանի սպառնալիքի հետ: Սովորական ընթերցողին առաջարկում ենք սովորել տարբերել ցորենը որոմից`փարատելով կասկածներն ու  ինքնուրույն հասկանալ պրոբլեմը, հիմնվելով գիտական իրական եզրակացությունների, այլ ոչ թե մի խումբ մարդկանց հերյուրանքների վրա, որոնց զենքը հակահայկական տրամադրություններն են:

Այսպիսով, ինչպիսի ինչ սարսափելիներով է միջազգային հանրությանը, ինչ-որ չափով նաև մեր բնակչությանը, վախեցնում Հայաստանի «հակա-շահերի» այդ նույնն քարոզչությունը: Ուզում եմ հիշեցնել, որ այդ հեքիաթների մեծ մասն օգտագործվել է դեռ 1980-ականների վերջին, երբ մեր կողմից ստեղծված հասարակական վրդովմունքը հանգեցրեց այդ նույն ատոմակայանի փակմանը, ինչը հանգեցրեց հսկայական տնտեսական ճգնաժամի, երկիրը ետ մղելով գրեթե կես դար:

 

Հեքիաթ 1. Կայանը կանգնած է տեկտոնիկ գոտում և չի դիմանա ուժեղ երկրաշարժի:

 

Ժխտել, որ Հայաստանի ողջ տարածքը գտնվում է սեյսմիկ գոտում, իհարկե, կլիներ միանգամայն անհեթեթ զբաղմունք: Այո, մեր երկրում տեղի են ունենում երկրաշարժեր: Հայ ժողովրդի հիշողության մեջ հավերժ կմնա Սպիտակ քաղաքում 1988 թվականին տեղի ունեցած իրադարձությունները: Մի շարք «փորձագետներ» ինչ-ինչ պատճառներով բոլորովին անտեսում են այն փաստը, որ երկրաշարժի էպիկենտրոնը գտնվում էր կայանից մի քանի հարյուր կիլոմետր հեռավորության վրա, որը դիմացավ այդ աղետին: Բանը նրանում է, որ Հայկական ատոմակայանն իրենից ներկայացնում է արդյունաբերական օբյեկտ, որն ի վիճակի է դիմակայել 9 մագնիտուդ ուժգնությամբ երկրաշարժի, ըստ Ռիխտերի սանդղակի, բայց կայանի անվտանգության ռեզերվային մակարդակը շատ ավելի բարձր է: Ավերիչ սեյսմիկ աղետից կայանը պաշտպանում են բազալտի հաստ շերտերը և 400 մետր հաստությամբ և մինչև Արաքս գետը հասնող երկարությամբ խարամը, ինչպես նաև հիդրոկլանիչները, որոնք երկրաշարժի դեպքում միմյանց ամուր կապում են կայանի հիմքն ու սարքավորումները, վերջիներիս թույլ չտալով ենթարկվել ցնցումներին ու իներցիային: 2015 թվականին Ատոմային էներգետիկայի միջազգային գործակալությունը (ՄԱԳԱՏԷ) հետազոտեց Հայկական ատոմակայանի 2-րդ էներգաբլոկը: Միջազգային հանձնաժողովը եկավ եզրակացության, որ կայանը համապատասխանում է  սեյսմիկ անվտանգության բոլոր չափանիշներին, ըստ ՄԱԳԱՏԷ-ի նորմերի: «Ֆուկուսիմա» ատոմակայանի վթարից հետո Հայաստանում անցկացվեց համալիր երկրաֆիզիկական հետազոտություն, աշխարհի 7 երկրների առաջատար մասնագետների մասնակցությամբ: Արդյունքները հասանելի է ՄԱԳԱՏԷ-ի պաշտոնական կայքում և վկայում են ՀԱԷԿ-ի հարթակի ներսում ակտիվ տեկտոնիկ վտանգների մասին: Բացի այդ, 1995 թվականին վերագործարկումից հետո, որն առաջին անգամ  կատարվեց համաշխարհային պրակտիկայում, կայանում իրականացվեցին անվտանգության նորագույն համակարգերի ներդրմանն ուղղված աշխատանքներ: ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանը գտնում է, որ ցավալի է, որ որոշ պետություններ, մասնավորապես, Ադրբեջանը և Թուրքիան անհարգալից վերաբերմունք են դրսևորում ՄԱԳԱՏԷ-ի որոշումների նկատմամբ: «Այդ պետությունները փորձում են միջազգային հարթակներն օգտագործել իրենց նեղ քաղաքական, քարոզչական նպատակներով, բարձրաձայնելով Հայաստանի դեմ անհիմն մեղադրանքներ»:

 

Հեքիաթ 2. Կայանում տեղադրված է այնպիսի ռեակտոր, ինչպիսին Չերնոբիլի ԱԷԿ-ում, ինչը շուտով անխուսափելիորեն կհանգեցնի աղետի:

 

Հայկական ԱԷԿ-ի և Չեռնոբիլի կայանի միջև տարբերությունների մասին չեն խոսել միայն ծույլերը, բայց շատերը շարունակում են պնդել, որ այդ երկու կայաններում տեղադրված են նույն ռեակտորները: Գնանք հերթականությամբ: Սկզբի համար հարկ է նշել, որ Հայկական ԱԷԿ-ի աշխատանքի ընթացքում, 1995-ից ի վեր (վերագործարկումից հետո) որևէ արտակարգ պատահար չի գրանցվել: Այսինքն, կայանն ավելի քան 20 տարի գործում է բնականոն ռեժիմով: ՀԱԷԿ երկու բլոկներում, արդիականացված 2-րդ էներգաբլոկի հետ միասին, տեղադրված են ԲԲԷՌ տեսակի ռեակտորներ: Դրանք արմատապես նոր տեսակի ռեակտորներ են, ի տարբերություն Չեռնոբիլի ատոմակայանի, հետևաբար, Չեռնոբիլի ԱԷԿ-ի վթարի սցենարի կրկնությունը տեխնիկապես բացառվում է: Բացի այդ, ԲԲԷՌ-440 ռեակտորը տարբերվում է BWR ռեակտորներից, որոնք տեղադրված են Ֆուկուսիմայում: Խոսքը տանք մասնագետին: «Հայկական ԱԷԿ-ի նախագծման ընթացքում արվել է տեխնոլոգիական սարքավորումների ճիշտ և հիմնավորված ընտրություն: Առաջին հերթին խոսքը գնում է ԲԲԷՌ-440 տեսակի ռեակտորի տեղադրման մասին: Ընդ որում, Հայկական ԱԷԿ-ի համար մշակվել է ԲԲԷՌ-440-ի հատուկ սեյսմակայուն մոդիֆիկացիա`ԲԲԷՌ-440/270-ը: Հետագա իրադարձությունները ցույց տվեցին այդ լուծման հիմնավորվածությունը: Դրա հեռատեսությունն ապացուցեին նաև վթարները Չերնոբիլի ԱԷԿ-ում`ՌԲՄԿ ռեակտորով, ինչպես նաև Ֆուկուսիմայում`եռացող ջրի ռեակտորով:

ԲԲԷՌ-440/270 ռեակտորներն ունեն անվտանգության մեծ պաշար, նրանք, օրինակ, շարունակում էին բնականոն աշխատանքը նույնիսկ Սպիտակի երկրաշարժի ընթացքում», - ասում է ՄԱԿ-ի էներգետիկ փորձագետ Արա Մարջանյանը: Ճապոնիայում տեղի ունեցած աղետից հետո Հայկական ԱԷԿ-ում իրականացվեցին սթրես-թեստեր, «հետֆուկուսիմյան» չափանիշներով, ինչը  թույլ տվեց հաստատել մեր կայանի հուսալիությունը: Վերջին 25 տարիների ընթացքում ԱԷԿ-ը շարունակաբար գտնվել է ոչ միայն հանրապետության, այլ նաև բոլոր միջազգային մասնագիտացված կառույցների ուշադրության կենտրոնում: Ավելին, Հայաստանի իշխանությունները կամավոր, առաջիններից մեկն աշխարհում, իրականացրեցին «հետֆուկուսիմյան»  սթրես-թեստեր: «Այդ մասնագիտացված կառույցների պաշտոնական տեսակետը հետևյալն է. ՀԱԷԿ-ի հետ կապված բոլոր ռիսկերը վերահսկելի են և գտնվում են ընդունելի մակարդակում: Չէ որ ի վերջո, Հայաստանը շահագրգռված է իր քաղաքացիների անվտանգության մեջ», - ասել է Արա Մարջանյանը: Այստեղ հետաքրքիր է նաև ամերիկյան փորձագիտական ​​կառույցների տեսակետը: Ամերիկյան Engineering Planning and Management ընկերության տնօրեն Ռոբերտ Քալանթարին գտնում է, որ Մեծամորի ԱԷԿ-ի պրոբլեմն «ուռճացված» է: «Հայկական ատոմակայանը, ինչպես ցանկացած գործող ԱԷԿ, համապատասխանում է անվտանգության խիստ ստանդարտներին»: Կայանը պարբերաբար ստուգվում է, իսկ ԲԲԷՌ-440/270 տեսակի ռեակտորն ադապտացված է սեյսմիկ հատուկ պայմաններին: Բացի այդ, ԱԷԿ-ի վերագործարկումից հետո իրականացվել է կայանի անվտանգության լրացուցիչ սեյսմիկ արդիականացում: Այսպիսով, ՀԱԷԿ-ն ի վիճակի է դիմակայել սեյսմիկ ալիքներին, որոնք կարող են լինել տարածաշրջանում: Մասնագետը հատուկ ընդգծել է, որ, օրինակ, ԱՄՆ ատոմային կայաններում տեղադրված է 2 վթարային դիզելային գեներատոր, իսկ Մեծամորի ատոմային էլեկտրակայանում`5, ինչը թույլ է տալիս զգալիորեն նվազեցնել բոլոր հնարավոր ռիսկերը: Եվս մեկ կարևոր փաստ, ինչի մասին մոռանում են կայանի շուտափույտ փակման կողմնակիցները`Հայկական ԱԷԿ-ը միակն է աշխարհում, որն ունի բնական շրջանառության ռեժիմ, ինչը թույլ է տալիս անհրաժեշտության դեպքում, նույնիսկ առանց հարկադիր շրջանառության, ապահովել ռեակտորի սառեցումը 72 ժամվա ընթացքում:

 

Հեքիաթ 3: Հայաստանում ֆինանսական և նյութական ռեսուրսների բացակայությունը կայանի անվտանգության պահպանման հնարավորություն չի տալիս

 

Ինչպես հայտնի է, Հայաստանը Ռուսաստանի հետ համատեղ ԱԷԿ արդիականացմանն ուղղված աշխատանքներ է իրականացնում: Արդիականացումը ոչ միայն հին սարքավորումը նորով փոխարինումն է, այլ նաև ատոմակայանի էլ ավելի մեծ հուսալիության և անվտանգության ապահովմանն ուղղված լայնածավալ աշխատանքը: Հայ մասնագետների հետ միասին այդ աշխատանքները կատարում են նաև ռուսական «Ռուսատոմ Սերվիս» ընկերության մասնագետները, ովքեր մասնագիտացած են ռուսական նախագծերով կառուցված ԱԷԿ տեխնիկական սպասարկման ոլորտում: ՀԱԷԿ նախկին գլխավոր տնօրեն Սուրեն Ազատյանը նշում է, որ 1993 թվականից  մինչ օրս ՀԱԷԿ անվտանգության բարձրացման նպատակով ներդրվել է ավելի քան 200 մլն.դոլար: Միջոցները տրամադրվել են ԱՄՆ էներգետիկայի դեպարտամենտի, Եվրամիության, Ռուսաստանի Դաշնության կողմից: 1995 թվականին երկրորդ էնորգաբլոկի վերագործարկման պահից ի վեր, կատարվել է վերջինիս անվտանգության մակարդակի բարձրացմանն ուղղված 1400 միջոցառում: Եվս 300 մլն.դոլար կներդրվի ՀԱԷԿ N2 էներգաբլոկի շահագործման ժամկետի երկարացման նախագծի շրջանակներում: Ելնելով այս թվերից՝ կայանի անվտանգության պահպանման համար գումարի բացակայության վերաբերյալ «փորձագետների» հայտարարությունները չեն համապատասխանում իրականությանը: Բոլոր այդ ապատեղեկատվությունները կարող են ունենալ մեկ պատասխան, որը մերը չէ՝ որպես շահագրգիռ կողմի: Այն ուղղակի պատասխան չէ, այլ ներկայացնում է միջուկային էներգետիկայի բնագավառում ամենահեղինակավոր կազմակերպության՝ ՄԱԳԱՏԷ-ի բազմաթիվ գնահատականներն ու վկայությունները: ՄԱԳԱՏԷ-ի միջուկային անվտանգության փորձագետների խումբը բոլորովին վերջերս ավարտել է ՀԱԷԿ-ի  երկարաժամկետ շահագործման անվտանգության գնահատումը: Այդ կազմակերպության եզրակացությունների համաձայն, որը ներկայացրել է մասնագետների խումբն Արգենտինայից,  Բուլղարիայից, Կանադայից, Հնդկաստանից, Ուկրաինայից և ՄԱԳԱՏԷ-ից, ՀԱԷԿ գործունեությունը համապատասխանում է միջազգային բոլոր ստանդարտներին: Առանձին քննարկվել են կայանի երկարաժամկետ շահագործման հետ կապված ծրագրերը, մարդկային ռեսուրսներին և կառավարմանն առնչվող հարցերը: Փորձագետներն ատոմային կայանի աշխատանքում դրական կողմեր են առանձնացրել, որոնցից են՝ սեյսմիկ անվտանգության ատեստավորման ու անվտանգության արդիականացման ծրագրերը։ Ներկայացվել են նաև երկարաժամկետ շահագործման անվտանգության բարելավման վերաբերյալ մի շարք խորհուրդներ։ Օրինակ, ԱԷԿ-ում պետք է մշակվի ու ներդրվի մեթոդաբանություն, որի համաձայն՝ անվտանգության հետ կապված բոլոր համակարգերը պետք է գնահատվեն երկարատև շահագործման տեսանկյունից։ ՀԱԷԿ ղեկավարությունը պատրաստակամություն է հայտնել կատարել բոլոր հանձնարարականները և խնդրել ՄԱԳԱՏԷ-ին հաջորդ առաքելությունը ծրագրել մոտավորապես 18 ամիս հետո։ Զեկույցը քննարկվելու է ՄԱԳԱՏԷ-ի կենտրոնակայանում, իսկ վերջնական զեկույցը կներկայացվի երեք ամսվա ընթացքում:

 

Հեքիաթ 4. ԱԷԿ-ում օգտագործվող ջրով, որը թունավորված է ռադիացիայից, ոռոգվում է Արարատյան դաշտավայրի գյուղացիների հողամասերը, իսկ ռադիոակտիվ թափոնները պահվում են ադրբեջանական գրավյալ տարծաքներում:

 

Հայաստանը, ինչպես ցանկացած նորմալ երկիր, չի պատրաստվում կտրել այն ճյուղը, որի վրա նստած է, և հսկայական նշանակություն է տալիս միջուկային անվտանգության ապահովմանը և միջազգային իրավական փաստաթղթերի իրականացմանն ազգային և միջազգային մակարդակներում, այդ թվում նաև այդ ոլորտում կենսունակ օրենսդրության ստեղծման ճանապարհով: Հայկական ԱԷԿ-ի ողջ գործունեությունը կանոնակարգվում է մի շարք միջազգային իրավական ակտերով: ՀԱԷԿ-ի անվտանգության ստանդարտները երաշխավորում են, որ ռադիոակտիվ թափոնները և արդեն աշխատած միջուկային վառելիքը ոչ մի վտանգ չեն ներկայացնում Ադրբեջանին, և ոչ ել տարածշրջանի որևէ երկրի: Հետևաբար, հայտարարությունն այն մասին, որ կայանի աշխատանքի հետևանքով տարածաշրջանում դիտվում է տասնյակ անգամ բարձր ռադիացիոն ֆոն, իսկ գետերում լողում են մուտանտ-ձկներ, դիտվում են որպես մոլեգին ֆանտազիա, ինչպես նաև ցանկալին իրականի տեղ ներկայացնելու փորձ: Կայանն ամեն տարի ստուգվում է, որի ընթացքում փորձագետները չափում են շրջակա միջավայևրի պարամետրերը: Այնուհետև այդ հաշվետվությունները հրապարակվում են ազատ և հասանելի ռեժիմով: Քանի որ կայանը մինչ օրս գործում է, և չկա դրա փակման մասին որոշում, հետևաբար կարող է լինել միայն մեկ եզրակացություն`բնակչության և շրջակա միջավայրի համար Հայկական ԱԷԿ-ը ոչ մի սպառնալիք չի ներկայացնում: Բացի այդ, պետք չէ մոռանալ, որ ՀԱԷԿ-ում անվտանգության ապահովման սկզբունքները ենթադրում են, որ ամբողջովին բացառվում է միջուկային վառելիքի և թափոնների դուրսբերման հնարավորությունը կայանի տարածքից: Հայաստանը 2015 թվականին մի շարք փոփոխություններ կատարեց կառավարության որոշումներում, որոնք վերաբերվում էին ռադիոակտիվ նյութերի արտահանմանը և ներմուծման լիցենզավորման իրավունքին, ռադիոակտիվ նյութերի ֆիզիկական պաշտպանության կանոններին, հայկական ատոմակայանի, միջուկային նյութերի ֆիզիկական պաշտպանությանը և անվտանգության բարձրացմանը: ՄԱԳԱՏԷ-ի առաջարկների հիման վրա ՀԱԷԿ-ի համար մշակվել է «Ռադիոակտիվ թափոնների և աշխատած միջուկային վառելիքի կառավարման ռազմավարություն»: Հետևաբար, աշխատած ռադիոակտիվ թափոնների ուտիլիզացիան նույնպես տեղի է ունենում միջազգային հեղինակավոր կազմակերպությունների հսկողության ներքո: